@001 1.prathamazcittotpAda: saMskRtabhASAyAmmadhyamakAvatArabhASyaM nAma | AryamaJjuzrIkumArabhUtAya nma: | madhyamakazAstre’vatArAya madhyamakAvatAracikIrSayA sarvasamyaksambuddhaibIdhisattvaizcApi Adau bhagavatIM mahAkarUNAM buddhatvahetusampatpradhAnAmazeSAparimitAzaraNabhavacArakabaddhasattvaparitrANalakSaNAM stutiyogyatayA darzayitumuktam | munIndrajA: zrAvakamadhyabuddhA: buddhodbhavA:khalvapi bodhisattvAt | kAruNyacittAdvayabuddhibodhicittAni heturjinaputrakANAm ||1.1|| ityAdi zlokadvayam | tatra anuttaradharmaizvaryasaMpadarjanAt, zrAvakapratyekabuddhabodhisattvebhyo’pi paramaizvaryasaMpatte:, zrAvakAdInAM tadAjJAvazavartitvAcca buddhA bhagavanto munIndra iti kathyante | tebhya: zrAvakAdInAM janma tu tebhya utpatti: | katham ? buddhAnAM samutpAde pratItyasamutpAdasya aviparyastadezanAyAM pravezArtha zruticintAbhAvanAnusAramapi yathAdhimuktivacchrAvakatvAdiparirpUtti: | yadyapi kasyacitpratItyasamutpAdopadezazravaNamAtreNa paramArthAdhigamavaiduSye satyapi dRSTajanmanyeva nirvANaprAptirna bhavati, tathApi upadezasAdhako vipAkaniyataphalavatparajanmani abhISTaphalaparipAkaM niyataM prApnoti | yathA Aryadevena uktam- iha yadyapi tattvajJo nirvANaM nAdhigacchati | prApnotyayatnato’vazyaM punarjanmani karmavat || iti || ataeva madhyamake’pi uktam- sambuddhAnAmanutpAde zrAvakANAM puna: kSaye | jJAnaM pratyekabuddhAnAmasaMsargAtpravartate || iti || tarhi samyagavavAdaphalaprAptikAraNAcchrAvakA iti | “kRtaM me karaNIyaM tasmAnme nAparaM janma” ityAdi bhavati | punaraparaM, satphalamanuttaramyaksaMbuddhamArga vA sarvatathAgatebhya: zrutvA tadarthina: zrAvaNatvAcchrAvakA: | yathA- saddharmapuNDarIkasUtra uktam- adyo vayaM zrAvakabhUtanAtha saMzrAvayiSyAmatha cAgrabodhim | bodhIyazabdaM ca parkAzayAmasteno vayaM zrAvakabhISmakalpA: || iti || sarve bodhisattvA api tathA, kintu tathA santo’pi zrAvayanti eva, anurUpaM raJcamAtramapi na pratipadyante, teSAM zrAvakabhUtatvAdbodhisattveSu doSo na prasajyate | ayaM buddhazabdo buddhasvabhAva: zrAvakapratyekabuddhAnuttarasamyaksaMbuddhAn trInapi samAkhyAti, ato buddhazabdena pratyekabuddhA AkhyAtA: | te puNyajJAnayoru uttaravRddhivizeSatvAt, zrAvakebhyo viziSTha taratvAt, puNyajJAnasambhAramahAkaruNAsarvAkAratAdyabhAvAtsarvasamyaksambuddhebhyo hInatvAtmadhyA: | tasmAdeva te upadezaM vinA jJAnotpAdAdAtmamAtrArtha buddhatvAtpratyekabuddhA iti | yathoktasvabhAvatvAtte zrAvakA: pratyekabuddhAzca tathAgatadharmadezanAta: samudbhUtatvAtmunIndrajA iti | punazca te munIndrA: kuto jAtA iti ?- buddhodbhavA: khalvapi bodhisattvAdityuktam | nanu bodhisattvA api tathAgatopadezata utpatrabhUtatvAtjinaputrA iti kiM noktA:? ato: kathaM buddhA bhagavanto bodhisattvebhyo jAtA uktA iti ? satyamidam, tathApi hetudvayena bodhisattvA buddhabhagavatAM hetavo bhavanti-avasthAvizeSatvAt, samAdApakAvatAratvAcca | tatra avasthAvizeSastu tathAgatAvasthAbodhisattvAvasthayo: sahetukatvAt | samAdApakastu yathA AryamaJjuzrIbIdhisattvabhUta eva bhagavata: zAkyamune: tatpareSAM tathAgatAnAM pUrva eva kAle bodhicittasamAdApako manyate | ata evaM tanniSThAphalaM mukhyahetubhUtaM dRSTvA tathAgatA bodhisattvajAtA diSThA: | ataeva hetusampado’tigarIyastvAthetupUjAkRte’pi phalapUjAyAmarthApattiM mattvA tairbuddhairbhagavadbhi: @002 nizcitamaparimitaphaladAyakamahauSadhavRkSamaMkurAdisamudratamaJjuparNAvasthAbhUtavatyatnata: paripAlanIyatvena darzayitvA tatsamaye AsannIbhUtatriyAnAvasaktasattvaskandhAnAM mahAyAna eva niyojanArtha bodhisattvAnAM prazaMsA kRtA | yathA AryaratnakUTasUtre- “tadyathApi nAma kAzyapA navacandro namaskriyate sA ceva pUrNacandro na tathA namaskriyate, evameva kAzyapa! ye mama zraddhanti te balavantataraM bodhisattvaM namaskartavya, na tathAgata:, tatkasya heto:, bodhisattvanirjAtA hi tathAgatA: | tathAgatanirjAtA: zrAvakapratyekabuddhA: |” ata eva evaM yuktyAgamAbhyAM tathAgatA bodhisattvebhyo jAtA iti siddham | athavA te bodhisattvA: kiM hetukA: ? uktam | kAruNyacittA dvayabuddhibodhicittAni heturjinaputrakANAm | tatra karuNA tu anukampA, atraiva vakSyamANaprakArasvabhAvA | advayabuddhistu bhAvAbhAvAdyantadvayApetA prajJA | bodhicittaM tu AryadharmasaMgItisUtre- “bodhisattvo bodhicittena sarvadharmAnavabudhyet | sarve dharmA dharmadhAtusamA: | sarveSAmAgantukabhUtApratiSThitadharmANAM jJeyamAtratvAdjJAtRzUnyatvAtparijJeyamAtrAva-sAyitvena etAdRzIyaM dharmatA prANibhiravaboddhavyeti bodhisattveSu yo’yaM cittotpAda: sa bodhisattvabodhicittotpAda ityucyate | sarvaprANibhyo hitasukhacittam | anuttaraM cittaM, maitryA komalaM cittaM, karuNatayAviparyayasaMcittaM, AnandatayAnanutapta cittam | upekSAtayA vimalaM cittaM, zUnyatayAvipariNAmaM cittam, animittatayA nirAvaraNaM cittaM, apraNidhAnatayApratiSThitaM cittamiti yathoktavat” | bodhisattvAnAM mukhyahetustu karuNA advayaprajJA bodhicittamitIme trayo dharmA: santi | yathoktaM ratnAvalyAm- zailendrarAjavanmUlaM bodhicittaM dRDhaM tata: | digantavyApi kAruNyaM jJAnaM cAdvayanizritam || iti || bodhicittasya advayajJAnasya ca dvayorapi mUlaM karuNayA bhUtatvAtkaruNA mukhyatvena deSTumiSyate | bIjaM kRpA yajjinazasyarAzestadvRddhaye vArisamA, cirAya | bhogAya pAkazca yathaiva mAdau mamAta: karuNAprazaMsA ||1.2 || yathA bAhyadhAnyAdisampattaye Adau madhye’nte ca bIjajalapAkAnAM mukhyatayA eva bhUtatvAdupayogitAbhAva:, tathA karuNAyA eva trikAle’pi jinazasyasampade upayogitAmevaM dezitA vartate | evaM dayAlustu paradu:khadu:khita eva azeSadu:khIbhUtasattvAnAM paritrANAya “avazyamahaM samastamamuM lokaM du:khata: samuddhRtya buddhatva eva saMniyokSyeti” nizcitaM cittotpAdaM karoti | asyA api pratijJAyA advayajJAnaprahANe sAdhayitumazakyatvAd, advayajJAne’pi Avazyaka eva avatAra:, ata: sarvabuddhadharmANAM bIjaM karuNA eva asti | yathA ratnAvalyAmuktam- karuNApUrvakA: sarve niSyandA jJAnanirmalA: | uktA yatra mahAyAne kastannindetsacetana: || bodhicittotpAde’pi yadi uttarakAle karuNAjalena puna: puna: na siJcita: asaJcitavipulaphalasaMbhAro’yamavazyaM zrAvakapratyekabuddhayo: parinirvANe parinirvRtto bhaviSyati | anantaphalAvasthAyAM prAptAyAmapi yadi parakAle karuNA paripAkarahitA syAdasyA: dIrghakAlopabhogo na bhaviSyati, AryaphalamahAsambhAraphalakramparamparAsvabhAvo’pi nirantaraM dIrgha nAbhivardheta | samprati AlambanavizeSapravezadvAreNapi karuNAyA: svabhAvavizeSamabhivyajya tasyai eva praNAmacikIrSayA- AtmAbhisaktau tvahameti pUrva rAgodbhave bhAva idaM mameti | arhaTTacaryAvadadhInaloke kAruNyavAn yo’sti namo’stu tasmai ||1.3|| ityuktam | @003 asya lokasya tu mamAbhinivezAtpUrvameva ahaMgrahaNAd’ asantamAtmAnam’ astIti parikalpya atraiva satyAbhiniveza:, ‘idaM tu mama’ iti | AtmagrahaviSayato bhinne’zeSavidhe vastuni abhinivezo bhavati | AtmAtmIyAbhiniviSThamidaM jagatkarmaklezabandhananibaddhaM cakracAlakavijJAnotkSepAdhInapravezaM saMsAramahAkUpabhavAgrato gambhIranirbAdhAvIciparyantacalanaM, svayameva heSThAgAmi, prayatnata: kathaJcana AkRSyamANam, ajJAnAdiklezakarmajanyasaMklezatraye’pi paurvAparyamadhyakrameNa anizcitaM, pratidinaM du:khadu:khatAvipariNAmadu:khatApravAhAdarhaTTaghasyAvasthAto nAtivartate, yato bodhisattvo du:khena du:khitamatikaruNAlambanena trAtumiccati, ata: sarvaprathamaM khalu bhagavatI mahAkaruNA praNamyate | iyaM bodhisattvakaruNA tu sattvAlambaneti | dharmAlambanAM nirAlambanAM ca karuNAmapi avalambanadvArA parkAzayitumuktam- jagaccale candramivAmbumadhye calaM svabhAvena vinA vilokya | kAruNyavAn yo’sti namo’stu tasmai, iti tatra yojitavyam | mandavAyulaghutaraMgitasvacchajalAbhyantaravyAptacandrapratibimbaM pUrvAvalambitAzrayaviSayeNa saha nazyati, tayorbhAvapratyakSe avalambatvena udaye sati, uttamaistu etadvayaM svabhAvatAprakAzanasadRzaM sthitaM dRzyate- evaM pratikSaNamanityatAsvabhAvazUnyatA ca | tathA bodhisattvai: karuNAparatantrIbhUtairapi satkAyadRSThayavidyAsAgare sAgarazreSThadharmAmRtarasodbhavahetave sakalaviparItakalpanAlakSaNe sampUrNe jagati ayonizovikalpamArutaprerite nIlavistRtAvidyAjale sthitAn prANina: svakarmapratibimbavatpura:sthitAn pratikSaNamanityadu:khapatItAn svabhAvazUnyAn dRSTvA tayoranityatAdu:khavinAzasadRzabhUtAn saddharmazreSThAmRtarasodbhavahetave sakalaviparItakalpanAnivRttilakSaNaM sampUrNa jagatbandhutvasvabhAvabhUtaM buddhatvaM samyakprApayitumiSyate | teSAM yA karuNA sattvAlambanA, dharmAlambanA anAlambanA ca tAM praNamya bodhisattvAnAM bodhicittasya dazavidhabhedAvivakSayA sa: prathamabodhicittamadhikRtya evaM vadati- yadasya cite khalu bodhisattva, jagadvimuktyai karuNAvazaMge ||1.4|| samantabhadrapraNidhAnanAmni, pramoditA sA prathametyavasthata: | bodhisattvAnAmanAsravajJAnasya karuNAdibhi: parigrahAvibhAgobhUmiriti nAma prApnoti, guNAzrayabhUtatvAttasyA ca uttarottaraM guNasaMkhyAbalAtizayaprAptidAnAdipAramitApAThaparipAkavRddhivizeSeNa pramuditAdibhUmiprakArabhedena dazavidhabhedA vyavasthApitA:, atra svabhAvavizeSabhedo na bhavati | yathA- yathAntarIkSe zakune: padaM budhairvaktuM na zakyaM na ca darzanopagam | tathaiva sarvA jinaputrabhUmayo vaktuM na zakyA: kuta eva zrotum || ityuktam | tatra bodhisattvabhUmi: pramuditA bodhisattvAnAM prathamazcittotpAda:, antimazca dharmamegho dazamazcittotpAda: | tatra bodhisattvasya yathoktavidhinA- jagatni:svabhAvadarzakaM karuNAvizeSeNa upagRhItaM yaccitaM karuNAparatantraM satbodhisattvasamantabhadrapraNidhAnena pariNAmitaM pramuditamiti nAmakam, advayajJAnaM tasya sahetukaM phalopalakSaNaM tatra prathama iti kathyate | dazamahApraNidhAnAdIni dazAsaMkhyazatasAhasrapraNidhAnAni, tatra bodhisattva: prathamaM cittotpAdaM karoti, tAni bodhisattvasamantabhadrapraNidhAnamadhye samAhitAni, azeSapraNidhAnopasaMgrahatvAtsamantabhadrapraNidhAnaM vizeSeNa sandRbdham | tatra yathAzrAvakayAne @004 pravezaphalamArgasthitibhedena aSTha zrAvaka bhUmivyavasthA tathA mahAyAne’pi bodhisattvAnAM dazabodhisattvabhUmaya: | punazca yathA zrAvakasya nirvedhabhAgIyAvasthotpAda: prathamaphalapravezAvasthA na manyate tathA bhAvinAM bodhisattvAnAmapi | ratnameghasUtre mahAdhimuktamahAcaryAdharmatAyA anantaraM prApteyaM prathamabhUmisthitistu bodhisattvasya bodhicittAnutpAdabhUmirityuktavat | adhimukticaryAyAstatkSaNAsthitirapi-‘kulaputra! tadyathA- yathA cakravartI rAjA mAnuSavarNAtIto na tu devavarNaprApta:, tathaiva bodhisattvo’pi laukikazrAvakapratyekabuddhAnAM sarvabhUmyatIta:, na tu bodhisattvaparamArthabhUmiprApta: | iti tatraiva vyAkhyAtam | punazca yadA iha pramuditAkhyaprathamabhUmau praveza:- tata: samArabhya tu tatra prApta: sa bodhisattveti padAbhidheya: ||1.5|| taccittaprAptastu sarvathA pRthagjanabhUmyatikrAntAvasthAyAM bodhisattvapade- naivAbhidhIyate, nAnyathA, tatsamaye tasya AryabhUtatvAt | yathA- bhagavatyAM paMcaviMzazatikAyAM- “bodhisattva ityanubuddhasattvasyaitadadhivacanam, yena sarvadharmA buddhA jJAtA: | kathaM jJAtA: ? abhUtA asaMbhUtA avitathA:, naite tathA yathA bAlapRthagjanai: kalpitA: | naite tathA yathA bAlapRthagjanairlabdhA: | tenocyate bodhisattvA iti | tatkasya heto: ? akalpitA avikalpitA hi bodhi:, aviThapitA hi bodhi:, anupalambhA hi bodhi: | na hisuvikrAntavikrAmiMstathAgatena bodhirlabdhA | alambhAtsarvadharmANAmanupalambhAtsarvadharmANAM bodhirityucyate | evaM buddhabodhirityucyate, na punaryathocyate | yena suvikrAntavikrAmin bodhAya cittamutpAdayanti idaM cittaM bodhAyotpAdayiSyAma iti bodhiM manyante, astyasau bodhiryasyAM vayaM cittamutpAdayiSyAma iti, na te bodhisattvA ityucyante, utpannasattvAsta ucyante | tatkasmAddheto:? tathA hi utpAdAbhiniviSTAzcittAbhiniviSTA bodhimabhinivizante |” ityAdi uktam | punazca- “alakSaNA hi bodhirlakSaNasvabhAvavinivRttA | ya evamanubodha:, iyamucyate bodhiriti, na punaryathocyate | eSAM hi suvikrAntavikrAmin dharmANAmanubodhatvAdbodhisattva ityucyate | yo hi kazcitsuvikrAntavikrAminimAn dharmAnaprajAnannavabudhyamAno bodhisattva ityAtmAnaM pratijAnIte, dUre tasya bodhisattvasya bodhisattvabhUmi:, dUre bodhisattvadharmA:, visaMvAdayati sadevamAnuSAsura lokaM bodhisattvanAmnA | sacetpuna: suvikrAntavikrAmin vAGnAtreNa bodhisattvo bhavet, tena sarvasattvA api bodhisattvA bhaveyu: | naitatsuvikrAntavikrAmin vAGnAtraM yaduta bodhisattvabhUmiriti |” ityAdi uktam | yathoktaM bodhicittaM prAptastu tasyAmavasthAyAM bodhisattvazabdadvArA eva kevalaM na ukto’pitu- gotre’pi bhAvo’sya tathAgatAnAM tyaktaM trisaMyojanamasya sarvam | prAmoditAM prApya sa bodhisattva: kSobdhuM samartha: zatalokadhAtum ||1.6|| pRthagjanazrAvakapratyekabuddhasarvabhUmyatItatvAtsamantaprabhetitathAgatabhUmyanugAmimAgItpannatvAcca sa bodhisattva: tathAgatagotrotpanna: | tadA pudgalanairAtmyaM pratyakSa dRSTvA iyaM satkAyadRSTisaMzayazIlavrataparamArthateti saMyojanatrayebhyo’pi sannivartate, teSAM punaranutpAdAya | tattvAdraSTurAtmani AropAtsatkAyadRSTirbhavati, tathA saMzayatastasyAparamArge’pi gamanaM saMbhAvyate, na cAnyasya | nizcayapraveze tasya sahetukaguNaprApti:, bhUmerasapakSadoSanivRttezca asAmAnyavizeSamuditotpAdAdatipramuditAvazAtsa bodhisattvo’gramuditAmapi dhArayati | pramodavizeSabhUtatvAdiyaM bhUmistu pramuditeti nAmApi prAptA | zatalokadhAtuM kSobdhumapi samartha:| prayAti bhUme: khalu bhUmimUrdhva tadAsya mAgI kugaterniruddha: | pRthagjanasyAvanisaMkSayo’sti yathASTamArya: kathitastathaiSa: ||1.7|| iti || ayaM yathAvabuddhadharmAbhyAsAddvItIyabhUmyAdyatikramAtyutsAhAdbhUmerbhUmiM samAkramya UrdhvaM prayAti| @005` saMkSepeNa yathA srotaApannArya: svAnurUpAryadharmAdhigamAddoSarahito guNAnvitazca bhavati tathA asmin bodhisattve’pi bhUmyadhigamAtsvasminanurUpaguNodbhavAddoSakSayAcca strotaApatterudAharaNadvArA paridIpitam | ayaM bodhisattvastu sambodhicittodaya Adike’pi pratyekabuddhAn samunIndravAgjAn | jittvaidhate puNyabalena cApi | yadasti tadaparo vizeSa:, yathA- AryamaitrIvimokSa uktam “tadyathA kulaputra acirajAto rAjaputro mUrdhaprAptAn sarvavRddhAmAtyAnabhibhavati kulAbhijAtyAdhipatyena, evameva acirotpAditabodhicittastathAgatadharmarAjakulapratyAjAta Adikarmiko bodhisattvazciracaritabrahmacaryAn vRddhazrAvakAnabhibhavati bodhicittamahAkaruNAdhipatyena |” “tadyathA kulaputra, yo’cirajAtasya mahAgaruDendrapotasya pakSavAtabalaparAkramo nayanaparizuddhiguNazca, sa sarvazarIrapravRddhAnAM tadanyeSAM pakSiNAM na saMvidyate, evameva ya: prathamacittotpAdikasya tathAgatamahAgaruDendrasya kulagotrasaMbhavasya bodhisattvamahAgaruDendrapotasya sarvajJatAcittotpAdabalaparAkramo mahAkaruNAdhyAzayanayanaparizuddhiguNazca, sa kalpazatasahasraniryAtAnAM sarvazrAvakapratyekabuddhAnAM na saMvidyate |” ityAdyuktavat | dUraGgamAyAM tu dhiyAdhika: syAt ||1.8|| AryadazabhUmi(sUtre)’pi- “tadyathApi nAma bhavanto jinaputrA:, rAjakulaprasUto rAjaputro rAjalakSaNasamanvAgato jAtamAtra eva sarvAmAtyagaNamabhibhavati rAjAdhipatyena, na puna: svabuddhivicAreNa | yadA puna: sa saMvRddho bhavati tathA svabuddhibalAdhAnata: sarvAmAtyakriyAsamatikrAnto bhavati, evameva bho jinaputrA:, bodhisattva: sahacittotpAdena sarvazrAvakapratyekabuddhAnabhibhavatyadhyAzayamAhAtmyena, na puna: svabuddhivicAreNa | asyAM tu saptamyAM bodhisattvabhUmau sthito bodhisattva: svaviSayajJAnavizeSamAhAtmyAvasthitatvAtsarvazrAvakapratyekabuddhakriyAmatikrAnto bhavati” || iti yathoktavat | ata evaM sati dUraMgamata eva Arabhya bodhisattva: sva buddhibalotpAdane’pi zrAvakapratyekabuddhAMzcAbhibhavati, na cAdhobhUmiSviti jJeyam | asmAdAgamAtsarvazrAvakapratyekabuddheSvapi sarvadharmani:svabhAvatAjJAnamapi astIti nirbhAseta | asati ca tathA ni:svabhAvabhAvaparijJAnarahitatvAtvAtlaukikavItarAgavattAnapi prathamacittotpAdabodhisattvA api svabuddhivicAreNApi abhibhavanti | tIrthikavateteSAM tridhAtuSu caryAyA sarvaklezaprahANamapi na bhavati | rUpAdInAM svalakSaNAvalambanaviparyAtpudgalanairAtmyabodho’pi na bhavati, AtmaprajJaptihetuskandhAvalambanAt | yathA ratnAvalyAmuktam- “skandhagrAho yAvadasti tAvadevAhamityapi | ahaGkAre sati puna: karma janma tata: puna: || trivatmaitadanAdyantamadhyaM saMsAramaNDalam | alAtamaNDalaprakhyaM bhramatyanyonyahetukam || svaparobhayatastasya traikAlye cApyanAptita: | ahaGkAra: kSayaM yAti tata: karma ca janma ca || “iti || api ca- @006 alAtacakraM gRhNAti yathA cakSurviparyAt | tathenadriyANi gRhNanti viSayAn sAmpratAniva || inadriyANInadriyArthAzca paJcabhUtamayA matA: | pratisvaM bhUtavaiyarthyAdeSAM vyarthatvamarthata: || nirindhano’gnirbhUtAnAM vinirbhAge prasajyate | samparke lakSaNAbhAva: zeSeSvapyeSa nirNaya: || dvidhApi bhUtAnAM vyarthatvAtsaGgatirvRthA | rthatvAtsaGgatezcaivaM rUpaM vyarthamato’rthata: || vijJAnavedanAsaMjJAsaMskArANAM ca sarvaza: | pratyekamAtmavaiyarthyAdvaiyarthya paramArthata: || sukhAbhimAno du:khasya pratIkAre yathArthata: | tathA du:khAbhimAno’pi sukhasya pratighAtaja: || sukhe sayogatRSNaivaM nai:svAbhAvyAtprahIyate | du:khe viyogatRSNA ca pazyatAM muktirityata: || ka: pazyatIti ceccitaM vyavahAreNa kathyate | nahi caittaM vinA cittaM vyarthatvAtra saheSyate || vyarthamevaM jaganmatvA yathAbhUtyAtrirAspada: | nirvAti nirupAdAno nirupAdAnavahnivat || “iti || bodhiMsattvaireva tathA ni:svabhAvatayA dRSTamiti cet, na cApi tat, zrAvakAn pratyekabuddhAMzcAdhikRtya tathoktatvAt | kathamidaM jJAyata iti ? vakSyate- samanantarameva bodhisattvAnadhikRtya- “bodhisattvo’pi dRSTvaivaM sambodhau niyato mata: | kevalaM tvasya kAruNyAdAbodherbhavasantati: ||” ityAdi uktatvAt | zrAvakadezanAsUtreSvapi zrAvakAnAM klezAvaraNaprahANArtham- “phenapiNDopamaM rUpaM vedanA budbudopamA | marIcisadRzI saMjJA saMskArA: kadalInibhA: | mAyopamaM ca vijJAnamuktamAdityabandhunA ||” ityAdinA phenapiNDajalabudbudamarIcijalakadalIskandhamAyAdyudAharaNena saMskArA nirNItA AcAryapAdai:- “anutpAdo mahAyAne pareSAM zUnyatA kSaya: | kSayAnutpAdayozcaikyamarthata: kSamyatAM yata: ||” iti || tathA ca- kAtyAyanAvavAde cAstIti nAstIti cobhayam | pratiSiddhaM bhagavatA bhAvAbhAvavibhAvinA || zrAvakayAne’pi dharmanairAtmyaM dezitamiti tadA mahAyAnadezanA vyarthA syAditi tanmatamapi evaM yuktyAgamAbhyAM viruddhaM budhyate | mahAyAnadezanA dharmanairAtmyamAtrasya dezanA nAsti apitu bodhisattvAnAM bhUmipAramitApraNidhAnamahAkaruNAdipariNAmanAsambhAradvayAcintyadharmatAzca santi | yathA ratnAvalyAmuktam- na bodhisattvapraNidhirna caryA pariNAmanA | uktA zrAvakayAne’smAdvodhisattva: kutastata: || iti || bodhicaryApratiSThArthaM na sUtre bhASitaM vaca: | @007 bhASitaM ca mahAyAne grAhyamasmAdvicakSaNai: || dharmanairAtmyaprakAzAya mahAyAnadezanApi yuktA eva, vistRtadezanAyA vivakSitatvAt | zrAvakayAne tu dharmanairAtmyaM saMkSiptalakSaNamAtreNa samApyate | yathA AcAryapAdairuktam- animittamanAgamya mokSo nAsti tvamuktavAn | atastvayA mahAyAne tatsAkalyena darzitam || AnuSaMgikatvena paryAptam | ata eva anAkulabuddhe: svayamevArthatattvAvabodhasamarthatvAtprakRtamevAbhidhIyate | tadAtra sambuddhasubodhiheturbhavetpradhAnaM hyatireki dAnam | tasya pramuditAbhUmiprAptabodhisattvasya dAnazIlakSAntivIryasamAdhiprajJopAyapraNidhAnabalajJAneSviti dazasu dAnapAramitaiva atiricyate, kintu na tadbhinnAnAmabhAva: | taddAnamapi sarvAkArajJatAyA: pradhAno hetu: | svamAMsadAne’pi kRtAdaratvAdbhavedadRSThe’pyanumAnahetu: ||1.9|| tasya bodhisattvasya adRSTA guNA bodhAdayo ye ke’pi santi te’pi bAhyAbhyantarasvavastudAnavizeSAnumAnenaiva sphuTamanumIyante, dhUmAdinA vahnayAdivat | yathA bodhisattvAnAM dAnaM buddhatvasya pradhAnaheturapratyakSaguNanirNayalakSaNo’sti tathA pRthagjanazrAvakapratyekabuddhAnAmapi du:khapratikArasya AtyantikasukhaprAptezca heturiti dezitukAmena- sukhAbhilASI hi janastu sarva: sukhaM na sampattimapAsya loke | dhanaM tu dAnodgatameva buddhvA muni: pradhAnaM samuvAca dAnam ||1.10|| uktam | kSuttRDogazItAdipratipakSo du:khapratikAramAtraM, bhavasukhotpAdahetupratibandhakaviparyamAtreNa svatvapravAhaparikalpitopaghAtApanayo’sukhAtmake loke’tIva abhiniviSTa: tathA tasya sukhAbhilASiNa: sukhaM du:khapratikAramAtrasvabhAvam, abhISTaviSayasampatti: du:khapratipakSabhU:, viparyayAtmano bhogaM vinA notpAdAvalambanam | du:khapratikArahetubhUtAste viSayA api dAnodbhUtapuNyakriyAvastvasaMcayeSu notpadyanta iti vicArya bhagavAn jagadazeSAzayasvabhAvajJa: zIlAdisamAkhyAneSu sarvaprathamaM dAnameva Aha | adhunA dAniprANina: zIlavairUpye’pi svakAryAnukUlatvAddAnamAhAtmyamAkhyAtumAha- parIttakAruNyasuduSTacittA vikurvate svArthaparA amI ye | tadiSTasampadvyasanaprazAntyai samudratA dAnata eva sApi ||1.11|| ye vaNigvatsvalpadhanatyAgena ativipulaphalasampatskandhArthecchavo’pi adhikatarArthArthino ditsAdarA:, sugataputravatkaruNAparatantrA dAnaphalArthamanAyAsameva AditsotsavAbhivardhanAste’pi dAnadoSagrahaNaparAGmukhA: kevalaguNagrahaNotsAhaprAptA atizayaizvayIpasampadA: kAyApriyadu:khakSuttRSNAdinAzanena du:khopazAntiheturbhavanti | yasya niSkaruNasya svadu:khapratikArApekSayA eva ditsAyAmAdara:, so’pi- kadAcidasminnapi dAnakAle drutaM hi labdhvAryajanAbhisaGgam | tata: samucchidya bhavapravAhaM sahetukAM zAntimata: prayAti ||1.12|| @008 ityuktam | dAnapatestyAgina: samIpe sadbhirgantavyamiti dAnAdhimuktikA dAnakAle AryajanAbhisaMgAttadupadezata: saMsAranirguNatAM jJAtvA nirmalamAryamArga sAkSAtkurvanti, du:khopazAntyA tyaktAvidyA bhavasantateranAdikAlata: pravRtAM janmamaraNaparamparAM tyaktvA zrAvakapratyekabuddhayAnai: parinirvRtA bhaviSyanti | ata: sAmprataM bodhisattvAnAM dAnaM bhavanirvANasukhaprAptihetu: | jagaddhitArtha hi kRtapratijJA: prayAnti modaM na cireNa dAnai: || abodhisattvAstu dAnasamakAlaM yathoktadAnaphalaM niyataM na saMbhuJjanti, tasmAddAnaphalasya apratyakSatvAddAne pravezo’pi na saMbhava:, bodhisattvAstu dAnasamakAlameva arthinAmapi paritarpaNAda, abhISThadAnaphalasaMpatparamAnandaM dhArayanta:, tatraiva dAnaphalamupabhuJjanti | ata: sarvadA dAne muditA bhaviSyanti | ato yathoktarItyA- dayAdayA bhAvamayA yatazca | sarvAbhyudayani: zreyasaheturdAnam, tato’sti mUlaM khalu dAnavArtA ||1.13|| yataste sarvadA dAnaM prati AdareNa sampadvibhAjanadvArA ca manastarpayanti | bodhisattveSu AnandavizeSotpAda: kIdRza iti arthinAM cet- ucyate- yathA tu dehIti nizamya zabdaM sukhodbhavo buddhasute vicintya | tathA sukhaM zAntigate munau na kimucyatAM sarvasamarpaNeni || 1.14|| yAvadarthinAM dehIti zabdazrutAveva vicAryamANe bodhisattvAnAm’ime mAM yAcanta iti buddhavA vAramvAraM ya: sukhotpAdo nirvANasukhAdapi atiricyate, tato bAhyAbhyantaravastusamarpaNena arthinajanatarpaNasya kimucyatAm? puna: kiM tattathoktabAhyAbhyantaravastutyAginAM bodhisattvAnAM kAyadu:khamapi na bhaviSyatIti? ucyate- mahAtmanAM tu acetanAnAmapacchedavatkAyadu:khotpAdo’sambhava eva | AryagaganagaJjaparipRcchAsamAdhau yathoktam- “tadyathA mahAsAlavRkSavanamasti | tatra kazcidAgatya ekaM saralaM chinatti | tatrAvaziSThAste sAlavRkSA ayaM tu chinno, vayaM na chinnA iti na cintayanti | teSu nAnurAgo na vA kopa:, na kalpo na vikalpa:, tadvatbodhisattvasya yA kSAnti: sA parizuddhAgragaganopametyuktivat | ratnAvalyAmapi evamuktam- zArIraM nAsti vai du:khaM tatra du:khaM kva mAnasam | loko hi du:khitastena karuNyAtsthIyate ciram || punayI’labdhavirAgAvasthastatra kAyasthitibAdhakaviSaye samavatIrNe kAyadu:khaM nizcitamutpadyate, tadA so’pi sattvArthakRtyeSu ativiziSTAvatArahetutvena pratiSThata iti AkhyAtam | pradAya chettuM svavapu: svadu:khAtsvasaMvidA nArakadu:khakAdi | vilokya tannAzayituM pareSAM parizramaM prArabhate sa zIghram ||1.15|| bodhisattvastu du:khamayanarakatiryagyoniyamalokAdighoralokAntargataM nirantaraghoradu:khena kAyacchedaM, svakAyacchedadu:khAtsahastrazo’pyadhikaM pravRddhamasahyaM du:khaM svadu:khena tulayitvA pazyati tadA svakAyacchedadu:khamavigaNayya sattvAnAM narakAdidu:khacchedAya atizIghraM @009 vIryamArabhate | yathoktadAnapAramitAprabhedadezanArthamuktam- pradeyasaGgrAhakadAtRzUnyaM vadanti lokottarapAramIti | tatra pAramIti tu yatsaMsArasAgarapAraM taTaM, klezajJeyAvaraNani:zeSatyAgasvabhAvayukto buddha eva vA | pAraMgatastu pAramita ityuktam | aluguttarapade ityanena lakSaNena karmavibhaktilopaM na kRtvA rUpaNam, athavA pRSodarAditvAduttarapadayuktatayA vyavasthApitam | prajJAM gRhItvA vizeSeNa vyAkhyAtam, dAnAdaya: pAramitAtulyatvAtpAramitA: santi | pariNAmanAvizeSeNa pAragamanaM vyavasthApya dAnaM pAramitAnAma prApnot | vakSyamANA: zIlAdayo’pi tathA vijJeyA: | iyaM dAnapAramitApi deyaM pratigrAhakaM dAyakaM ca anAlambya lokottarapAramitA astIti bhagavatIprajJApAramitAyAmuktam | anAlambanasya lokottaratvAdAlambanaM ca vyavahArasatyasaMgrahatvAllaukikameva asti | tattu aprAptabodhisattvAvasthAbhirjJAtuM na zakyate | api ca- trayISu rAgodbhavata: pradiSTaM tadeva vai laukikapAramIti ||1.16|| tadeva dAnaM triSvavalambitaM satlaukikapAramitetyuktam | samprati yathokta- bhUmiriti jJAnavizeSeNa atizayaguNAnuvAdadvArA dezAnArthamevamuktam- tathA pratiSThA jinaputracitte sadAzraye suprabhakAntimAptA | ghanaM tamisraM muditA nirasya jayatyasau candramaNiryathA vai ||1.17|| tathA zabdo yathoktaprakAradezanArtha: | muditeti bhUminAma samAkhyAyate | jayatIti tu asapakSaM parAjitya avasthAnamityartha: | sA tu jJAnasvabhAvA satI eva jinaputramanasi sthitatvAduparisthitA | pramuditAbhUmistu yathoktarItyA sarvamapi gahanamandhakAraMnirAkRtya jayati | yathokta eva artha udAharaNena parkAzayitumAkhyAtam | candrakAntamaNivaditi | madhyamakAvatArabhASye pramuditeti prathamazcittotpAda: | bodhisattvaprathamacittotpAdo vyAkhyAta: | 2. dvitIyazcittotpAda: adhunA dvitIyaM (cittotpAdam) adhikRtyocyate- sa zIlasampattiguNAnvitattvAtsvapne’pi du:zIlamalaM jahAti | iti | bhUmisaMjJakasarvajJAnavizeSasya tu ekasvabhAvatvAttadasatve’nutpannaguNabhya: zIlapAramitAdiviziSTatAbhya eva dvitIyacittotpAdAdivizeSA: darzitA: | tatra klezAnadhivAsitvAt, pApAnudbhUtatvAt, cittakaukRtyagnizamanena, zItalatvAt, sukhahetutvena uttamairAzrayaNIyatvAtzIlamiti | tadapi saptatyAgalakSaNam | trayo dharmA alobho’dveSa: samyagdRSTizca te samutthAnam | ata: samutthAnena saha zIlamadhikRtya dazakarmamArgA vyAkhyAtA: zIlasaMpattu zIlAtizaya: | guNavizuddhistu guNazuddhi:, zIlasaMpatparizuddhiriti zabda: prayojya: | svaguNaparizuddhatvAtzIlatvaM viziSTim | tadanvitatvAtsa bodhisattva: svapnAvasthAyAmapi du:zIlamalairalipta: | atha kathaM tasya tAdRkzIlasampadA guNaparizuddhi: ? etAdRzo’yaM bodhisattvo dvitIyabodhisattvabhUmau prasthitastu- sa kAyavAkcittavizuddhacayI dazaiva satkarmapathAMzcinoti ||2.1|| @010 yathA dvitiyabodhisattvabhUmau- “tatrabhavanto jinaputrA, vimalAyAM bodhisattvabhUmau sthito bodhisattva: prakRtyaiva prANAtipAtAtprativirIto bhavati nihatadaNDo nihatazastro nihatavairo lajjAvAn dayApanna: sarvaprANibhUteSu hitasukhAnukampI maitracitta: | sa saMkalpairapi prANivihiMsAM na karoti, ka: punarvAda: parasattveSu sattvasaMjJina: saMcintyaudArikakAyaviheThanayA || adattAdAnAtprativirata: khalu punarbhavati svabhogasaMtuSTa:, parabhogAnabhilASI, anukampaka: | sa paraparigRhItebhyo vastubhya: paraparigRhItasaMjJI steyacittamupasthApya antazastRNaparNamapi nAdattamAdAtA bhavati, ka: punarvAdo’nyebhyo jIvitopakaraNebhya: || kAmamithyAcArAtprativirata: khalu punarbhavati svadArasaMtuSTha: paradArAnabhilASI | sa paraparigRhItAsu strISu parabhAryAsu gotradhvajadharmarakSitAsu abhidhyAmapi notpAdayati, ka: punarvAdo dvIndriyasamApatyA vA anaGgavijJaptyA vA || anRtavacanAtprativirata: khalu punarbhavati satyavAdI, bhUtavAdI, kAlavAdI, yathAvAdI tathAkArI | so’ntaza: svapnAntaragato’pi vinidhAya dRSTiM kSAntiM ruciM matiM prekSAM visaMvAdanAbhiprAyo nAnRtAM vAcaM nizcArayati, ka: punarvAda: samanvAhRtya || pizunavacanAtprativirata: khalu punarbhavati abhedAviheThApratipanna: sattvAnAm | san eta: zrutvA amutrAkhyAtA bhavatyamISAM bhedAya | na amuta: zrutvA ihAkhyAtA bhavatyeSAM bhedAya | na saMhitAn bhinatti, na bhinnAnAmanupradAnaM karoti | na vyagrArAmo bhavati na vyagrarato na vyagrakaraNIM vAcaM bhASate sadbhUtAmasadbhUtAM vA || paruSavacanAtprativirata: khalu punarbhavati | sa yeyaM vAgadezA karkazA parakaTukA parAbhisaMjananI anvakSAnvakSaprAgbhArA grAmyA pArthagjanakI anelA akarNasukhA krodharoSanizcAritA hRdayaparidahanI mana:saMtApakarI apriyA amanaApA amanojJA svasaMtAnaparasaMtAnavinAzinI, tathArUpAM vAcaM prahAya yeyaM vAksnigdhA mRdvI manojJA madhurA priyakaraNI manaApakaraNI hitakaraNI nelA karNasukhA hRdayaMgamA premaNIyA paurI varNavispaSThA vijJeyA zravaNIyA nizritA bahujaneSTA bahujanakAntA bahujanapriyA bahujanamanaApA vijJApannA sarvasattvahitasukhAvahA samAhitA mana: prahlAdanakarI svasaMtAnaparasaMtAnaprasAdanakarI tathArUpAM vAcaM nizcArayati || saMbhinnapralApAtprativirata: khalu punarbhavati suparihAryavacana: kAlavAdI bhUtavAdI arthavAdI dharmavAdI nyAyavAdI vinayavAdI, sa nidAnavatIM vAcaM bhASate kAlena sAvadAnAm | sa cAntaza itihAsapUrvakamapi vacanaM parihArya pariharati, ka: punarvAdo vAgvikSepeNa || anabhidhyAlu: khalu punarbhavati parasveSu parakAmeSu parabhogeSu paravittopakaraNeSu paraparigRhIteSu spRhAmapi notpAdayati, kimitiyatpareSAM tannAma syAditi nAbhidhyAmutpAdayati, na prArthayate, na praNidadhAti, na lobhacittamutpAdayati || avyApannacitta: khalu punarbhavati sarvasattveSu maitracitto hitacitto dayAcitta: sukhacitta: snigdhacitta: sarvajagadanugrahacitta: sarvabhUtahitAnukampAcitta: | say AnImAni krodhopanAhakhilAmalavyApAdaparidAhasaMdhukSitapratighAdyAni tAni prahAya yAnImAni hitopasaMhitAni maitryupasaMhitAni sarvasattvahitasukhAya vitarkitavicAritAni, tAnyanuvitarkayitA bhavati || samyagdRSTi: khalu punarbhavati samyakpathagata: kautukamaGgalenAnAprakArakuzIladRSThivigata @011 RjudRSTirazaTho’mAyAvI buddhadharmasaMghaniyatAzaya: | “ityAdyuktavat | tatra prathamatrayakuzalakarmapathA: kAyena pratipAdyante | madhyamacaturo vAcA antyatrayazcittena | evaM dazakuzalakarmamArgA api saMgRhItA: | kimeteSAM karmamArgANAM cayanaM prathamacittotpAdabodhisattvA na kurvanti ? te’pi cayanaM kurvanti, tathApi- dazApi mArgAn kuzalAn sametya bhavanti te zuddhatarAstathaiva | prathamacittotpAdabodhisattvA na tathA | sadA vizuddha: khalu zAradenduryathA hi zAntaprabhayAtizete ||2.2|| zAntastu saMvRtendriya: | prabhAmayo dedIpyamAnazarIra:, tathA parizuddhazIla: sannapi | sa zuddhazIlaprakRtiMvidazcedbhavenna tenaiva vizuddhazIla: | yathAryaratnakUTasUtre- “kAzyapa, e[ka]tyo bhikSu: (zIlavanta:) prAtimokSasaMvarasaMvRto viharati | AcAragocarasampanna aNumAtreSvavadyeSu (api) bhayadarzI samA[dA]ya zikSate zikSApadeSu parizuddhakAyakarmavAGmanaskarmaNA samanvAgato viharati, parizuddhAjIva: sa ca bha[vati] AtmavAdI, ayaM kAzyapa prathamo du:zIla: zIlavaMta: pratirUpako draSTavya: | "ityata: “punaraparaM kAzyapa ! ihe katyo bhikSu: dvAdazAdhUtaguNasa[mAdAne’pi] upalambhadRSThikazca bhavati, ahaMkAra (mamakAra) sthita: ayaM kAzyapa caturthI du:zIla: zIlavantapratirUpakodra[SThavya:]” iti paryantamuktam | ata: sadA sastritaye’pi buddhidvayapracArAtsutarAM nivRtta: ||2.3|| kasmai prANine tyAga:, kiM tyaktaM, kena tyaktaM, tattritaye’pi bhAvAbhAvAdibuddhidvayanirvRto bhavati | evaM saMprati bodhisattvasya zIlasaMpanmayatvamuktam | tata: pazcAtsAmAnyatayA tadbhinnAnAmapi zIlasampatterdAnAdito’pi atizayatvaM sarveguNasampadAzrayabhUtatvameva dezanArthayitumuktam- dAnAjjana: zIlapadena hIno bhogAnavApyaiSyati durgatiJca | iti | taddAnata eva sa dAnapati: zIlavAn bhUto naradevamadhye viziSTabhogasampanmaya: san zIlapAdanirvRttau durgatilokapatita: pratyekanarakaM, azvagajavAnaranAgAdipretamarhaddhikAdiSu utpanna: sa vividhabhogasampatsampanna eva bhavati | ata: savyAjamUle parikSIyamANe tasmai na bhogA: prabhavanti pazcAt ||2.4|| yo’tyalpabIjamuptvA vipulaphalaM prApnuvan puna: phalAya tasmAdapyadhikaM bIjaM vapati, tena mahAphalasambhArasya yathAsamaye upavardhanakramo’vicchinnaM sambhavati, kRtapraNAzasvabhAvazcayo mUrkhatayA pUrvabIjamAtramapi upabhuGkte tasya savyAjavastusaMgrahasyApi kSayatvAtkuto bhAviphalasapadutpAda: ? tathaiva zIlanivRtte: asthAne sampadupabhogakturapi atimUrkhatayA apUrvAkSeparahitatvAtpUrvAkSepAzeSopabhogatvAcca pazcAtsampadbhAvo’sabhava: | zIlapAdavihInasya asya pUrNasampadbhAvo na kevalaM durlabha:, durgatigamanena durgatita utthAnamapi atidurlabhamiti dezanAya- yadA svatantra: sthitisAmarUpyamayaM svacintAM yadi no karoti | darIprapAte paratantratAptau ka enamuttthApayitA hi pazcAt ||2.5|| @012 ityuktama | yadyasau tadA anukUlajanapadasthito bandhamuktazUravatsvacchanda:, parAdhInatAmapraviSTa: san devamanuSyAdilokasthita: svacintAM na karoti, sAdhiSThadarIsamutsRSTabaddhazUravaddurgatiMgatamenaM pazcAtka utthApayiSyati | ata eva pIDanAya nizcitameva durgatirbhaviSyati | tata eva punarmanuSyeSu upapAde’pi dvividha: paripAko’bhisiddha ityuktam | yatastAdRzo du:zIlo’tyadhikadoSasambhArAdhiSThAnam- tato jino dAnakathAmudIrya kathAM tu zIlAnugatAmuvAca | tasmAdeva parAjitasakalapApadhamI jino dAnAdiguNAvipraNAzAya dAnakathAsamayAnantaraM zIlakathAmeva kRtavAn | guNe vivRddhe khalu zIlabhUmau phalopabhogastu nirantaraM syAt ||2.6|| sarvaguNAzrayabhUtatvAtzIlameva bhUmi: | tatra dAnAdisarvaguNavivRddhizcethetuphalaparamparA uttarottaraM karmazo’navacchinnarUpeNa phalasambhAramupavardhayantI dIrghakAlamupabhoktu zakyate, anyathA tu na | ato’nena prakAreNa- pRthagjanazrAvakanaijabodhisvabhAvaniSThasya jinAtmajasya | na heturastyabhyudayAya zIlAdRte ca ni:zreyasahetave’nya: ||2.7|| yathA-“ime khalu punardazAkuzalA: karmapathA adhimAtratvAdAsevitA [bhAvitA] bahulIkRtA nirayaheturmadhyatvAttiryagyoniheturmRdutvAdyamalokahetu: | tatra prANAtipAto nirayamupanayati, tiryagyonimupanayati, yamalokamupanayati | atha cetpunarmanuSyeSu upapadyate, dvau vipAkAvabhinirvartayati alpAyuSkatAM ca bahuglAnyatA ca | adattAdAnaM …peyAlaM...’parIttabhogatAM’ ca’sAdhAraNabhogatAM’ ca | kAmamithyAcAro… anAjAneyaparivAratAM ca sasapatnadAratAM ca | mRSAvAdo…abhyAkhyAnabahulatAM ca parairvisaMvAdanatAM ca | paizunyaM...bhinnaparivAratAM ca hInaparivAratAM ca | pAruSyaM...amanApazravaNatAM ca kalahavacanaM ca | tAM saMbhinnapralApo…anAdeyavacanatAM ca anizcitapratibhAnatAM ca | abhidhyA.. asaMtuSThitAM ca mahecchatAM ca | vyApAdo… ahitaiSitAM ca parotpIDanatAM ca | mithyAdRSTi: [nirayamupanayati, tiryagyonimupanayati, yamalokamupanayati | atha cetpunarmanuSyeSu upapadyate, dvau vipAkAvabhinirvartayati] kudRSTipatitazca bhavati zaThazca mAyAvI | evaM khalu mahato’parimANasya du:khaskandhasya ime dazAkuzalA: karmapathA: samudAgamAya saMvartante |” “puna: kuzalAnAM karmapathAnAM samAdAnaheto[rdava] manuSyAdyupapattimAdiM kRtvA yAvadbhavAgramityupapattaya: prajJAyante | tata uttaraM ta eva daza kuzalA: karmapathA: prajJAkAreNa paribhAvyamAnA: prAdezikacittatayA traidhAtukottrastamAnasatayA mahAkaruNAvikalatayA parata: zravaNAnugamena ghoSAnugamena ca zrAvakayAnaM saMvartayanti | tata uttarataraM parizodhitA aparapraNeyatayA [svayaMbhUtvAnukUlatayA] svayamabhisaMbodhanatayA [parato’parimArgaNatayA] mahAkaruNopAyavikalatayA gambhIredaM- pratyayAnubodhanena pratyekabuddhayAnaM saMvartayati | tata uttarataraM parizodhitA vipulApramANatayA mahAkaruNopetatayA upAyakauzalasaMgRhItatayA saMbaddhamahApraNidhAnatayA sarvasattvAparityAgatayA buddhajJAnavipulAdhyAlambanatayA bodhisattvabhUmiparizuddhayai pAramitAparizuddhayai caryAvipulatvAya saMvartante |” ityAdi vistareNoktavatato’nenaprakAreNa taddazakuzalamArgAtiriktaM pRthagjanazrAvakapratyekabuddhabodhisattvAnAM yathAyogamabhyudayasya saMsArasukhasya, ni:zreyasa: sukhadu:khAbhAvasvabhAvasya muktilakSaNasya prApterupAyo’nyo nAstIti samupadiSTam | yo’sau dvitIyacittotpAdabodhisattva:- @013 yathA samudro hi zavena sArdhamamaGgalenApi ca maGgalaM vA | tathA hi zIlAdhikRto mahAtmA samaM na tiSThAsati duSTazIlai: ||2.8|| amaMgalamiti akuzalaparyAya: | yathoktazIlapAramitAvibhedAkhyAnam- kutazca kiM kutra vivarjitaJca trike gRhIte sati yaddhi zIlam | vadanti tallaukikapAramIti | tacchIlaM triSvavalambitaM satlaukikapAramiteti AkhyAyate | alaukikaM tattriSu rAgazUnyam ||2.9|| tadevazIlaM yathoktAlambanatrayarahitaM syAccedalaukikapApAramitetyucyate | yathoktabhUmiguNAnuvAdena zIlapAramitAvasthApariniSpattimAha- jinAtmajendUdgatanirmalApi bhavAbhavaiSA vimalA bhavazrI: | zaradRtozcAndramasIprabheva jaganmanastApamapAkaroti ||2.10|| vimaleti dazakuzalakarmamArgavimalatvAddvitIyabodhisattvabhUmeranvarthaM nAma | yathA nirmalA zaraccandraprabhA janasaMtApamapAkaroti tathA jinaputrendUdgateyaM vimalApi du:zIlotpannaM mana:saMtApaM nivartayati | asyA asaMsArAntargatatvAdga bhavo’pitu bhavazrI:, sarvaguNasampadAM tadanugatatvAt, caturdvIpaizvaryasampadhetutvAcca | iti madhyamakAvatArabhASye dvitIyazcittotpAda: | 3. tRtIyazcittotpAda: samprati tRtIyacittotpAdamadhikRtyottacyate- azeSajJeyendhanadAhakAgniprabhodbhavAdbhUmiriyaM tRtIyA | prabhAkarI...prabhAkarIti tu tRtIyabodhisattvabhUminAma | punariyaM kasmAtprabhAkarIti cedanvarthameva | tatsamaye azeSajJeyendhanadAhakajJAnAgne: zAntyAtmakaprabhodbhavAdbhUmiriyaM prabhAkarItyucyate | tRtIyacittotpAdasya …taM sugatasya putraM tadA ravistAmra ivAvibhAti ||3.1|| yathA sUryaUdayAvasthAyA: pUrvaM tAmra iva abhAsatetathA bodhisattve’pi tatra jJAnamAbhAsate | tAdRgjJAnAbhAsaprAptasya tasya bodhisattvasya kSAntipAramitAvizeSatAdezanArthamuktam- akopapAtrasya hi tasya kAyAtsahAsthimAMsaM yadi ko’pi kRntAt | palaM palaM dIrghanikRntane’pi nikRntake kSAntiratIva tasya ||3.2|| bodhisattva: paracittAnurakSaNArthatvAttAdRgjJAnavatvAcca yena paradveSacittAdhAratvatrikAlanirarthakatvaM saMdehAspadatvaJca na syu: tAdRksvabhAvakAyavAkcittAvatArasAkSI nAsti | akopapAtrasya yadi ko’pi vizeSaNam | yadi tAdRkprANinA tasya bodhisattvasya kAyato sAsthimAMsaM pratipalaM viramya viramya ciraM nikRntite’pi tAdRkkRntakAya na kevalaM cittavyAroSo na @014 bhavati apitu, tadakuzalakarmapratyayaM narakadu:khAdivizeSamavalambya bodhisattve’tiviziSTA kSAntireva jAyate | api ca- yata: sa dharmAn pratibimbarUpAnnirAtmadRkpazyati bodhisattva: | tata: kathaM kena kimasti chinnaM kadApi vA kSAntimupeti cAso ||3.3|| tadakuzalakarmapratyayaM narakAdidu:khavizeSamavalambya na kevalaM vizeSeNa kSAnto’pitu yata: sa sarvadharmAnapi pratibimbavatpazyanAtmAtmIyasaMjJAnivRtta: tasmAdapi kSAntatara eva | api zabdastu kSAntihetusaMgrahArtham | kSAntiriyaM na kevalaM bodhisattvAnurUpo dharmo’pitu taditarasakalaguNarakSAhetubhUtatvAdakSAntavatkrodhavyAvRttirapi yuktA vyAkhyAtA- prakupyate yadyapakAriNe’tra kimatra kopo vinivartita: syAt | ato’tra kopo hi nirarthako’smin paratra loke’pi viruddha eva ||3.4|| samprati dattaroSAvasaro’yaM parasmai apakAriNe krudhyati cettadAnIntanApakArAvinivRtte:, tadAlambana: pratikopo nirarthaka eva, kRtakAryatvAt | asmai kopo na kevalaM vartamAne niSprayojana:, apitu paraloko’pi viruddho bhavati, krodhotpAde sati amanApaparipAkAkSepa: | yo duzcaritakarmaphalavizeSopabhogavAnmohAtpareNAhaM prapIDita iti parikalpayanapakAriNe krodhamutpAdayan pratyapakAreNa tatpIDanaM parAjetukAmazcAsau | tasyApi vyAvartanArthamAha- purAkRtasyAkuzalasya karmaphalaM tu yo naSTatayA vivakSu: | parAhitakrodhata eva du:khaM kathaM hi tadbIjatayopanItam ||3.5|| yatzastradhArapAtena tatkAye sAdhiSThamapakAradu:khaM zatruNopasAdhitam, tadantyaphalabhUtaM pUrvakRtaprANAtipAtakarmaNa: prANinAM narakatiryagyoniyamalokAdi paripAkaphalaM ghoramanubhUyamAnaM niSyandaphalaM yaccAvaziSTaklezAzeSApriyaphalanivartanahetu: | tatkathaM puna: rvipariNAmyaiva, auSadhasya antimamAtrAyA Abhyantare- vyAdhipratIkArahetutvAdvyAroSaparApakArAbhyAmatItAmanApaphalAdapi ativiziSTApakAraphalasambhAvanAhetutvena AnIyate? atastadvaidyasya vyAdhicikitsAhetubhUtatIkSNazalyakarmakriyAvatphaladu:khotpAdahetoratikSAntiryuktA | akSAntistu na kevalamamanApaparipAkAtikSepaheturapitu dIrghasaMgRhItapuNyasambhArakSayaheturapyastIti dezanArthamuktam- dAnena zIlena samudgataM yatpuNyaM citaM kalpazatena nazyet | kSaNena kopAjjinaputrakeSu tasmAnna kopAdaparaM hi pApam ||3.6|| yadi bodhisattvo mahAtmA sa: pudgale viziSTe’viziSTe vApi klezAbhyAsavazapravezatvAdbodhicittotpAnneSu satyabhUtamasatyabhUtazca doSamadhikaM prajJApya kSaNamAtramapi krodhacittotpAde’pi tanmAtreNaiva pUrvoktadAnazIlapAramitAbhyAsotpannazatakalpasaMcitapuNyasaMbhAro nazyati, abodhisattvena bodhisattvebhya utpAdite tu puna: kiM vaktavyam ? tasmAtmahAsAgarajalapramANaM karSagaNanayA nizcetumazakyaM tathA tatra paripAkasImA nizcetumazakya: | ata evaM sati amanApaphalAkSepaM puNyakSayakaraJca pApamakSAnte: paramaparaM nAsti | “maJjuzrI:, krodha: krodha iti zatakalpasaMbhRtapuNyopakSayakara:, tasmAtkrodha: krodha ityAkhyAta: |” punazca akSAntA: parApakArAsamarthAstu AtmAnameva nAzayanti, samarthA niSkaruNAzca svaparanAzakA: | anena tu janmata eva- @015 kudarzano’sajjananIyamAno nayAnayajJAnavivekahIna: | parasmin kAle nikAyasabhAgaM tyaktvA sakopano durgatimeti zIghram | yadyete’kSAntidoSA:, tadA ke vai tadviparItakSAntiguNA iti- guNA viruddhA: kathitA hyakopAt ||3.7|| sudarzatA sajjanatAgatizca nayAnayajJAnapaTutvamasti | anantaraM devamanuSyajanma kSayaM hyakopAdupayAti pApam ||3.8|| ye’kSAntidoSA uktAstadviruddhAste guNA: kSAnterjJeyA: | tadyathA- pRthagjano jinaputrazca doSAn guNAn samAlokya ca kopakSAntyo: | apAsya kopaM tarasaiva kSAntiM sadA zrayeccAryajanaprazastAm ||3.9|| kopakSAntI tu kopakSAntyaiva | doSaguNau cApi doSaguNau | krodhakSAntyodISaguNAviti zabdaviniyoga: | krodhadoSastu yathokta:, viparyayeNa kSAntiguNamavagamya akSAntiM tyaktvA sarvakAlaM kSAntireva AzrayaNIyA | adhunA kSAntipAramitAprabhedadezanArtham- sambuddhabaudhyai pariNAmanApi triSvAzritA cetkhalu laukikIyam | buddhatvAya pariNAmanAyAmapi kA kSAnti:, kena kSanti:, keSu prANiSu kSAntiretattriSvAzrayeSu satsu iyaM kSAntipAramitA laukikIti | anAzritA syAtkhalu saiva buddhairalaukikI pAramiteti diSTA ||3.10|| tasyAM bhUmau bodhisattvasya kSAntipAramitA yathA vizuddhayati tathaiva- abhijJatAM dhyAnamito’tra bhUmau jinasya putro hatarAgavaira: | bhavatyasau laukikakAmarAgau nihantumatyantatayA ca zakta: ||3.11|| dhyAnamiti dhyAnazabdastu upalakSaNArtha:, samApattyapramANAnAmapi grahaNaM bhavati | yathAtRtIyabodhisattvabhUmAvuktavat- “so’syAM prabhAkaryA bodhisattvabhUmau sthito bodhisattvo dharmAnudharmapratipattiheto viviktaM kAmairviviktaM pApakairakuzaladharmai: savitarka savicAraM vivekajaM prItisukhaM prathamaM dhyAnamupasaMpadya viharati | sa vitarkavicArANAM vyupazamAdadhyAtmasaMprasAdAccetasa ekotIbhAvAdavitarkamavicAraM samAdhijaM prItisukhaM dvitIyadhyAnamupasaMpadya viharati | sa prItervirAgAdupekSako viharati smRtimAn saprajAnan | sukhaM na kAyena pratisaMvedayati yattadAryA AcakSante-upekSaka: smRtimAn | sukhavihArI niSprItikaM tRtIyaM dhyAnamusaMpadya viharati | sa sukhasya ca prahANAddu:khasya ca prahANAtpUrvameva ca saumanasyadaurmanasyayorastaMgamAdadu:khAsukhamupekSAsmRtiparizuddhaM caturtha dhyAnamupasaMpadye viharati | “iti, etAni catvAri dhyAnAni | catastra ArUpyasamApattayastu- tadyathA-“sa sarvazo rUpasaMjJAnAM samatikramAtpratighasaMjJAnAmastaMgamAnnAnAtvasaMjJAnAmamanasikArAdanantakamAkAzamityAkAzA nantyAyatanamupasaMpadya viharati | sa sarvaza AkAzAnantyAyatanasamatikramAdanantaM vijJAnamiti vijJAnAnantyAyatanamupasaMpadya viharati | sa sarvazo vijJAnAnantyAyatanasamatikramAnnAsti kiMcidityAkiMcanyAyatanamupasaMpadya viharati | sa sarvaza AkiMcanyAyatanasamatikramAnnaiva saMjJA nAsaMjJApi iti saMjJAnAsaMjJAyatanamupasaMpadya viharati |” imAzcatastra ArUpyasamApattaya: | catvAro’pramANAstu evam- “sa maitrisahagatena cittena vipulena mahadatenAdvayenApramANenAvaireNAsapatnenAnAvaraNenAvyAbAdhena sarvatrAnugatena @016 dharmadhAtuparame loke AkAzadhAtuparyavasAne sarvAvantaM lokaM spharitvopasaMpadya viharati | evaM karuNAsahagatena cittena | muditAsahagatena cittena | upekSAsahagetana cittena viharati |” paJcAbhijJAstu, tadyathA- “so’nekavidhAmRddhividhiM pratyanubhavati | pRthivImapi kampayati | eko’pi bhUtvA bahudhA bhavati | bahudhApi bhUtvaiko bhavati | AvirbhAvaM tirobhAvamapi pratyanubhavati | tira: kuDayaM tira:prAkAraM parvatamapyasajjan gacchati tadyathApi nAma AkAze | AkAze’pi paryaGkena krAmati tadyathApi nAma pakSizakuni: | pRthivyAmapyunmajjananimajjanaM karoti tadyathApi nAma udake | udake’pyamajjan gacchati tadyathApi pRthivyAm | dhUmayati prajvalati, tadyathApi nAma mahAnagniskandha: | svakAyAdapi mahAvAridhArA utsRjati tadyathApi nAma mahAmegha: | yAbhirvAridhArAbhirayaM trisAhastramahAsAhasro lokadhAturAdIpta: pradIpta: saMprajvalito’gninA ekajvAlIbhUto nirvApyate | imAvapi candrasUryAvevaMmarhaddhiko evaMmahAnubhAvo pANinA parAmRzati parirmASThi yAvadbrahmalokamapi kAyena vazaM vartayati |” ityete RddhayabhijJA: | “sa divyena zrotradhAtunA [vizuddhenA] tikrAntamAnuSyakena ubhayAn zabdAn zRNoti divyAnmAnuSyakAn, sUkSmAnaudArikAMzca | ye dUre’ntike vA antazo daMzamakazakakITamakSikANAmapi zabdAn zRNoti | [eSA divyA zrotrAbhijJA] ||” “sa parasattvAnAM parapudgalAnAM cetasaiva cittaM yathAbhUtaM prajAnAti | sarAgaM cittaM sarAgacittamiti yathAbhUtaM prajAnAti | virAgaM cittaM virAgacittamiti prajAnAti | sadoSaM, vigatadoSaM, samohaM, vigatamohaM, saklezaM, ni:klezaM, parittaM, vipulaM, mahadataM, apramANaM, saMkSiptaM, [vistIrNa], samAhitaM, asamAhitaM, vimuktaM, avimuktaM, sAGganam, anaGganam, audArikaM cittamaudArikacittamiti yathAbhUtaM prajAnAti | anaudArikaM cittamanaudArikaM cittamiti yathAbhUtaM prajAnAti | iti parasattvAnAM parapudgalAnAM cetasaiva cittaM yathAbhUtaM prajAnAti | [ityeSA paracittajJAnAbhijJA] ||” “so’nekavidhaM pUrvanivAsamanusmarati | ekAmapi jAtimanusmarati | dve tistraJcatastra: paJca daza viMzati: triMzataM catvArizataM paJcAzataM jAtizata[sahastra]manusmarati | anekAnyapi jAtizatAni | [anekAnyapi jAtisahastrANi] anekAnyapi jAtizatasahastrANi | saMvartakalpamapi vivartakalpamapi | anekAnapi saMvartavivartakalpAnapyanusmarati | kalpazatamapi kalpasahastramapi kalpazatasahastramapi kalpakoTImapi kalpakoTIzatamapi kalpakoTIsahastramapi kalpakoTIzatasahasramapi yAvadanekAnyapi kalpakoTIniyutazatasahasrANyanusmaratyamunnAhamAsamevaMnAmA | evaMgotra: evaMjAti: evamAhAra evamAyu: pramANa: evaMcirasthitika: evaM sukhadu:khapratisaMvedI | so’haM tatazcyuto’tropapanna: | tatazcyuta ihopapanna: | iti sAkAraM soddezaM sanimittamanekavidhaM pUrvanivAsamanusmarita | [eSA pUrvanivAsAnusmRtyabhijJA] ||” “sa divyena cakSuSA vizuddhenAtikrAntamAnuSyakeNa sattvAn pazyati cyavamAnAnupapadyamAnAn suvarNAn durvarNAn sugatAn durgatAn praNItAn hInAn | yathAkamIpagAn sattvAn yathAbhUtaM prajAnAti- ime bhavanta: sattvA: kAyaduzcaritena samanvAgatA vAgduzcaritena samanvAgatA manoduzcaritena samanvAgatA: AryANAmapavAdakA mithyAdRSThaya: mithyAdRSTikarmasamAdAnahetostaddhetuM tatpratyayaM kAyasya bhedAtparaM maraNAdapAyadurgativinipAtanirayeSUpapadyante | ime punarbhavanta: sattvA: kAyasucaritena samanvAgatA vAksucaritena samanvAgatA mana:sucaritena samanvAgatA AryANAmanapavAdakA: | samyagdRSTikarmasamAdAnahetostaddhetuM tatpratyayaM kAyasya bhedAtparaM maraNAtsugatau svarge devalokeSUpapadyanta iti [prajAnAti | evaM] divyena cakSuSA vizuddhenAtikrAntamanuSyeNa @017 (cyavamAnAnupapadyamAnAn) sAkAraM soddezaM sanimittaM sattvAn pazyati | yathAkamIpagatAn sattvAn yathAbhUtAn prajAnAti | sa imAni dhyAnAni vimokSAn samAdhIn samApattIzca samApadyate, vyuttiSThate | na ca teSAM vazenopapadyate’nyatra yatra bodhyaGgaparipUriM pazyati tatra saMcintya praNidhAnavazenopapadyate | tatkasya heto ? tathAhi tasya bodhisattvasyopAyakauzalyAbhinirhatA cittasaMtati: ||” ata eva asyAM bhUmau bodhisattve dhyAnamabhijJAzca sambhavanti kathaM sadA laukikarAgadveSaparikSaya: ? capadaM tu anuktasaGgrahArtham, iti tasya mohasyApi parikSayo bhavati–kathamiti, idamapi yathA sUtre-“sa sarvadharmANAmasaMkrAntitAM ca avinAzitAM ca pratItya pratyayatayA vyavalokayati || tasya bhUyasyA mAtrayA sarvANi kAmabandhanAni tanUni bhavanti | sarvANi rUpabandhanAni sarvANi bhavabandhanAni sarvANyavidyAbandhanAni tanUni bhavanti | dRSTikRtabandhanAni ca pUrvameva prahINAni bhavanti | tasya asya prabhAkaryA bodhisattvabhUmau sthitasya bodhisattvasya anekAn kalpAn yAvadanekAni kalpakoTiniyutazatasahastrANi ....peyAlaM...anupacayaM mithyArAga: prahANaM gacchati, anupacayaM mithyAdoSa: prahANaM gacchati, anupacayaM mithyAmoha: prahANaM gacchati |” ityuktam | atastasya rAgo dveSo mohazca parikSINo bhavati | kathaM hi te sadA laukikakAmarAgAtupahantu samarthA bhaviSyantIti yathA- “iyaM bhavanto jinaputrA bodhisattvasya prabhAkarI nAma tRtIyA bodhisattvabhUmi: samAsanirdezata:, yasyAM pratiSThito bodhisattvo bhUyastvena indro bhavati devarAjastridazAdhipati: kRtI prabhu: sattvAnAM kAmarAgavinivartanopAyopasaMhArAya kuzala: sattvAn kAmapaGkAdabhyuddhartum”, ityuktam | ata: sa jinaputro laukikakAmarAgAnupahantuM samartho bhaviSyati | evamasya bodhisattvasya tRtIyabodhisattvabhUmau vizuddhakSAntipAramitAdhyAnAparimANasamApatyabhijJA rAgAdiparikSayasya ca nizcitaprAptirbhaviSyatItyuktvA adhunA tu kSAntipAramitAparyantaM pAramitAtrayAzrayavizeSaM sambhArasvabhAvaM phalaparisiddhivyavasthAM ca prakAzayitumAkhyAyate- ime hi dAnAdimayA: tridharmA gRhibhya uktA: sugataistu bhUya: | ta eva puNyetyapi saMbhRtA hi sambuddharUpAtmakakAyahetu: ||3.12|| bodhisattvA eva yathoktadAnAdyAzrayA: santi, tathApi gRhasthapravrajitabhedena tatra dvayo: saMbhavaM vicintya tathoktam | tatra gRhastheSu prAyeNa dAnAdayastrayo dharmA: susAdhyA:, parivrAjakeSu ca vIrya, dhyAnaM tathA prajJA | na cetaretarAsaMbhAvanA | buddhatvahetusambhArau tu dvau sta:, sa cAsau puNyasaMbhAro jJAnasaMbhArazca | tatra puNyasambhArastu tAstistra: pAramitA: santi, jJAnasambhArazca dhyAnaM prajJA ca | vIrya tUbhayaheturiti vyavasthA | tatra ya: puNyasambhAra: sa saMbuddhAnAM bhagavatAM zatapuNyalakSaNasya adbhutasya acintyasya vizvarUpamayasya rUpakAyasya hetu: | dharmasvabhAvakAyasya anutpAdalakSaNasya hetustu jJAnasambhAra: | samprati AzrayAdimAhAtmyena svamahatvamuktvA tRtIyabodhisattvabhUmyavasthA samAkhyAyate- prabhAkarIyaM jinaputrasUrye tama: svakaM pUrvataraM vinAzya | samIhate lokatamo vihantum | sugataputrasUryasthiteyaM prabhAkarIbhUmi: svAzritAmavidyAmAtmodbhavavighnabhUtAM jAyamAnAvasthAyAmeva vinAzya tatprakAropadezena tadbhinnAnAM tRtIyabhUmyudbhavavighnAndhakAraM vihantuM samIhate | sa bodhisattva:- na cAtra kopo bhuvi tIkSNabhUte ||3.13|| sa tu doSAndhakArANAM pratibandhakAnAM nAzanena sUryavadatitIkSNatAvatAre’pi doSayuktajanebhyo na krudhyati | kSAnterativiziSTAbhyAsAtkaruNayA santate: snigdhatvAcca | @018 madhyamakAvatArabhASye tRtIyazcittotpAda: | 4. caturthazcittotpAda: samprati dAnazIlakSAntipAramitAbhyo vIryapAramitAyA atirekadezanAdvAreNa caturthacittotpAdamadhikRtya AkhyAyate- guNA azeSA anugamya vIrya dvayostu heturmatipuNyarAzyo: | yato bhavetprojjvalameva vIryamarciSmatI bhU: khalu sA caturthI ||4.1|| kuzalakarmAnutsAhamaye tu sarvathA dAnAdApravRtte: sarvaguNotpAdo’saMbhava: | pUrvoktaguNasaJcayasamutsuke tu prAptAprAptayorvRddhiprAptisaMbhavAdyasya kasyacidguNasya hetustu vIryameva asti | sambhAradvayahetustu pUrvata AkhyAta: | tadvIryaM svaguNaparizuddhidvArA yasyAM bhUmAvadhijvalati sA tu caturthI bodhisatvabhUmi: arciSmatIti syAt | api ca, kasya hetorarciSmatIti AkhyAyate-nAmAvatArahetudezanArtham- sambodhipakSasya vibhAvanAto jAto’vabhAsa: sugatasya putre | tAmraprabhAyA adhikaM vibhAti ityuktam | evamasyAM bhUmau bodhisattve saptatriMzadbodhipAkSikadharmabhAvanena pUrvAkhyAtatAmraprabhAyA viziSTo’vabhAsa upapadyate | tasmAtsamyagjJAnAgniprabhopapAdena sA bodhisattvabhUmirarciSmatItyAkhyAyate | saptatriM zadbodhipAkSikA dharmastu evama-catvAri smRtyupasthAnAni, catvAri samyakprahANAni, catvAra RddhipAdA:, paJcendriyANi, paJca balAni, sapta bodhyaGgAni AryASTAGgamArgazcetyuktA: | tatra catvAri smRtyupasthAnAni- “jinaputrA, bodhisattvo’syAmarciSmatyAM bodhisattvabhUmau pratiSThito’dhyAtmaM kAye kAyAnudarzI viharati, AtApI saMprajAnan smRtimAn vinIya loko’bhidhyAdaurmanasye | bahirdhA kAye (kAyAnudarzI viharati, AtApI saMprajAnan smRtimAn vinIya loke’bhidhyAdaurmanasye) adhyAtmaM bahirdhA kAye | evamevAdhyAtmaM vedanAsu bahirdhA vedanAsu adhyAtmaM bahirdhA vedanAsu | evamadhyAtmaM citte bahirdhA citte’dhyAtmaM bahirdhA citte | adhyAtmaM dharmeSu dharmAnudarzI (viharati AtApI saMprajAnan smRtimAn) bahirdhA dharmeSu dharmAnudarzI...evamadhyAtmaM bahirdhA dharmeSu...|” iti vistRtanirdezavat | catvAri samyakprahANAni yathA- “so’nutpannAnAM pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya cchandaM janayati vyAyacchate vIryamArabhate cittaM pragRhNAti samyakpraNidadhAti | utpannAnAM pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAM prahANAya [itipUrvavat] | anutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmutpAdAya [itipUrvavat] | utpannAnAM kuzalAnAM dharmANAM sthitaye’saMpramoSAya vaipulyAya bhUyobhAvAya (bhAvanAya) paripUraye [cchandaM janayati, vyAyacchate-tu pUrvavat] |” catvAro RddhIpAdA: “chandasamAdhiprahANasaMskArasamanvAgatamRddhipAdaM bhAvayati vivekanizcitaM virAganizcitaM nirodhanizcitaM vyavasargapariNataM [tadvata] vIrya [samAdhiprahANasaMskArasamanvAgatamRddhipAdaM] bhAvayati citta [samAdhiprahANasaMskArasamanvAgatamRddhipAdaM] bhAvayati mImAMsA [samAdhiprahANasaMskArasamanvAgatamRddhipAdaM] bhAvayatItyAdi pUrvavat |” @019 paJcendriyANi tadyathA-“sa zraddhenadriyaM bhAvayati [iti tadvat] vivekanizcitaM...vIryenadriyaM ...smRtIndriyaM...samAdhIndriyaM...prajJendriyaM ...sa | “bhAvayati virAganizcitamityAdi | paJcabalAni tu tAnyevAsapakSaparAjitAni pUrvavat | sapta bodhyaGgAni-tadyathA-“(sa) smRti-saMbodhyaGgaM bhAvayati, [ityAdi] dharmapravicaya [bodhyaGgaM] vIrya [saMbodhyaGgaM] prIti [saMbodhyaGgaM] prastrabdhi-[saMbodhyaGgaM] samAdhi [saMbodhyaGgaM] upekSA [saMbodhyaGgaM bhAvayati ityAdi pUrvavat]|” AryASTAGgamArgastu yathA-“samyakdRSTiM bhAvayati [virAganizcitaM nirodha- nizcitaM vyavasargapariNataM] samyaksaGkalpaM [api pUrvavat] samyagvAcaM ... samyakkarmAntaM... samyagAjIvaM...samyagvyAyAmaM...samyaksmRtiM ...samyaksamAdhim |" [bhAvayati ityAdi pUrvavat | ] asyAM bhUmau na kevalaM bodhipAkSikabhAvanotpAdo’pitu- saMkSIyate cAtmadRzo’nuSaGga: ||4.2|| asyAM bhUmau tasya AtmadRSTikSayo’pi bhavati-tathA-“jinaputrA, bodhisattvasya asyAmarciSmatyAM bodhisattvabhUmau sthitasya yAnImAni satkAyadRSTipUrvaGgamAni AtmasattvajIvapoSa (puruSa) pudalaskandhadhAtvAyatanAbhinivezasamucchritAni urnmajjitAni nimajjitAni vicintitAni vitarkitAni kelAyitAni mamAyitAni dhanAyitAni niketasthAnAni, tAni sarvANi vigatAni bhavanti sma |” ityuktam | iti madhyamakAvatArabhASye’rciSmatI nAma caturthazcittotpAda: | 5. paJcamazcittotpAda: samprati paJcamacittotpAdAdhikAra:- sa durjayAbhUmigato mahAtmA kSamo na jetuM hyapi sarvamArai: | paJcamabodhisattvabhUmau sthito bodhisattvastu sarvalokadhAtusthitairdevaputramArairapi jetuM na kSama: tatpareSAM mArakiGkarAdInAM ka: punarvAda: ? ata eva asyA bhUmernAma sudurjayeti | bodhisattvastu- dhyAne viziSTe sumatezca satyasUkSmasvabhAvAdhigame’tidakSa: ||5.1|| jJAtavya: | tatra dazapAramitAsu dhyAnapAramitaiva ativiziSTA bhavati | sumatIti AryA: | teSAM satyAni sumatisatyAni AryasatyAnItyartha: | svabhAvastu svarUpam | sUkSmajJAnAdhigatasvabhAvastu sUkSmasvabhAva:, bhadramatisatyAnAM sUkSmasvarUpasya jJAne’tidakSo bhavati | caturAryasatyAni tu du:khasamudayanirodhamArgA: | bhagavatA satyaM tu dvayameva diSTamiti tadyathA-saMvRtisatyaM paramArthasatyaJca | yathA-pitAputrasamAgamasUtre- satya ime duvi lokavidUnAM diSTa svayamazruNitva pareSAm | saMvRti yA ca tathA paramArtho satyu na sidhyati kiM ca tRtIyu || ityuktam | madhyamakazAstre’pi- dve satye samupAzritya buddhAnAM dharmadezanA | lokasaMvRtisatyaM ca satyaM ca paramArthata: || ityuktam | ata: kvasatyadvayAtiriktAni anyAni caturAryasatyAni santIti cet- @020 AravyAyate-yadyapi evam, tathApi heyopAdeyayo: pRthakpRthakhetuphalabhAvadezanArthamatra caturAryasatyAni uktAni | tatra heyapakSastu saMkleza: | tatphalaM ca du:khasatyam | hetuzca samudayasatyam | upAdeyapakSastu vyavadAnam, tasya phalaM nirodhasatyam | tatprAptiheturmArgasatyam | tatra du:khasamudayamArgasatyAnAM saMvRtisatye’ntarbhAva: | nirodhasatyaM paramArthasatyasvarUpam | tathAparaM satyaM yatkiMcitsyAttasyApi yathAyogaM satyadvaye’ntarbhAva eva nizceya: | kiM catu:satyAtiriktamaparamapi satyamastIti cet ? AkhyAtam | yathA- bodhisattvapaJcamabhUmau-“idaM du:khamAryasatyamiti yathAbhUtaM prajAnAti | ayaM du:khasamudaya Aryasatyamiti yathAbhUtaM prajAnAti | ayaM du:khanirodha Aryasatyamiti yathAbhUta prajAnAti | iyaM du:khanirodhagAminI pratipadAryasatyamiti yathAbhUtaM prajAnAti | sa saMvRtisatyakuzalazca bhavati | paramArthasatyakuzalazca bhavati | lakSaNasatyakuzalazca bhavati | vibhAgasatyakuzalazca bhavati | nistIraNasatyakuzalazca bhavati | vastusatyakuzalazca bhavati | prabhavasatyakuzalazca bhavati | kSayAnutpAdasatyakuzalazca bhavati | mArgajJAnAvatArasatyakuzalazca bhavati | sarvabodhisattvabhUmikramAnusaMdhiniSpAdanatayA yAvattathAgatajJAnasamudayasatyakuzalazca bhavati | sa parasattvAnAM yathAzayasaMtoSaNAtsaMvRtisatyaM prajAnAti | ekanayasamavasaraNAtparamArthasatyaM prajAnAti | svasAmAnyalakSaNAnubodhAllakSaNasatyaM prajAnAti | dharmavibhAgavyavasthAnAnubodhAdvibhAgasatyaM prajAnAti | skandhadhAtvAyatanavyavasthAnAnubodhAnnistIraNasatyaM prajAnAti | cittazarIraprapIDanopanipAtitatvAdvastusatyam, gatisaMdhisaMbandhanatvAtprabhavasatyam, sarvajvaraparidAhAtyantopazamAtkSayAnutpAdasatyam, [advayAnutpAdasatyam,] advayAbhinirhArAnmArgajJAnAvatArasatyam, sarvAkArAbhisaMbodha: sarvabodhisattvabhUmikramAnusaMdhiniSpAdanatayAyAvattathAgatajJAnasamudayasatyaM prajAnAti |” ityuktavat | iti madhyamakAvatArabhASye sudurjayAkhya: paJcamazcittotpAda: |